امروزه خواندن تکنیک و شگردی است که برای انجام و اجرای آن مهارت خاصی نیاز است. این مهارت ها را باید در مسیر تجربه و کار مستقیم با کودکان و نوجوانان به دست آورد.
اصولاً تجربة کتابخوانی برای کودکان روستایی به دو گروه روستاهای در دسترس و روستاهای دور افتاده تقسیم می شود. در روستاهای در دسترس امکان تاسیس کتابخانه های ثابت وجود دارد، اما در روستاهای دورافتاده چنین امکانی وجود ندارد یا اگر هم وجود داشته باشد، کتابخانه بر اثر دوری از سازمان ها یا مکان های مرجع که این کتابخانه ها را تغذیه می کنند، ممکن است پویایی لازم را نداشته باشد. بنابراین کتابخوانی در روستاهای دورافتاده که کمترین امکانات را مانند کتابدار و آموزگاران علاقه مند دارند، باید از سوی مروجانی تغذیه و اداره شود که به صورت نوبتی و چرخشی به این مراکز فرستاده می شوند و در هر بار سفر خود، تازه های کتاب و رسانه های دیگررا با خود حمل می کنند.
اگر چه امروزه وجود اینترنت و تلفن های ثابت و همراه کار اطلاع رسانی را حتی در روستاهای دورافتاده ممکن کرده است، اما از این طریق نمی توان برای کودکان این مناطق کتاب فرستاد و کار کتابخوانی و ترویج آن را انجام داد. هنگامی که مروجان و کتابداران به این مناطق می روند، باید خود را برای کار در مناطق سخت آماده کنند.
پیش نیازهای این کار عبارتند از :
– شناخت موقعیت جغرافیایی و راه های ارتباطی
– شناخت سنت ها و آداب و تاریخچه فرهنگی و اجتماعی
– شناخت کمیت کودکان و نوجوانان و گروه بندی سنی آن ها. در این مورد شاید برای آمار برداری نیاز به سفرهای مقدماتی باشد یا شاید بتوان از آمارهای دولتی و سرشماری رسمی استفاده کرد.
– شناخـت افرادتحـصـیل کرده و نسبـت علاقه مـندی آن ها به کار کتابخـوانی و ترویج آن.
– شناخت سنت های شفاهی در انتقال فرهنگ مانند فرهنگ عامه و قصه های عامیانه
– شناخت موانع فرهنگی در ارتباط گیری با گروه های جنسیتی مانند زنان و دختران جوان
پس از بررسی و شناخت این پیش نیازها، مروجان با هماهنگی با بزرگان و ریش سفیدان منطقه یا ماموران دولتی، کار خود را آغاز می کنند. کتاب ها را می توان در صندوق ها یا بسته های خاص گذاشت و هر بار به کسانی سپرد که برای این کار تربیت شده اند. این افراد می توانند جوانان یا علاقه مندانی باشند که در آن روستا ساکن هستند. راه های رساندن این صندوق ها و بسته ها نیز بستگی به راه های مواصلاتی دارد. راه هایی که گاه کوره راه و مال رو هستند و نیاز است که از قاطر یا شتر کمک گرفته شود بخشی از مشکل مفروض در این برنامه ها است.
هنگامی که مروجان به این سفرها می روند، باید پیش بینی خطرهای احتمالی را بکنند و برای دوری از خطراتی که در این راه ها در کمین است، مانند گم شدن، کم آبی و گرسنگی حتماً از راهنمایان محلی استفاده کنند. پس از اینکه این مروجان خود را به روستا یا محل تجمع انسانی مانند چادرهای عشایری رساندند، بیش از هر چیزی در برنامه خود باید منظور کرده باشند که چند روز در منطقه می مانند و برنامه کاری آن ها چیست.
مهمترین کاری که یک مروج در برنامه خود دارد، ایجاد عادت به کتابخوانی مستمر است. اگر این مروجان و کتابداران بتوانند در جمعیت کودک و نوجوان این عادت را ه وجود بیاورند، در کار خود موفق شده و به هدف هایی که در بلند مدت آرزوی آن را دارند، خواهند رسید.
عادت به مطالعه یا کتابخوانی امری است که از سنین کم آغاز می شود، یعنی اگر ترویج کتابخوانی برای بچه های پیش دبسـتانی انجـام شود، قطـعاً نتیجه بهـتری عاید می شـود.عــادت به کـتابخوانی امری است که در یـک مـاه و دو مـاه اتفاق نمی افتد و باید چنان باشد که به موضوعی ضروری در زندگی کودک و خانواده او تبدیل شود. برای ایجاد عادت به مطالعه در کودکان خردسال نیاز است که موارد زیر در نظر گرفته شود:
– کتاب ها باید متن های بسیار ساده خوان داشته باشند که افراد کم سواد خانواده در این روستاها بتوانند آن را برای کودکان خود بخوانند.
– این کتاب ها باید جذابیت کافی داشته باشد. یادمان باشد به سبب ریشه های فرهنگ شفاهی در این مناطق داسـتان ها و سـروده های منظوم بیــشتر بر این گـروه از کـودکان خردسال تاثیر می گذارد.
– کتاب های با تصویر های جذاب با رنگ های شاد و وضوح تصویری که سادگی زندگی در آن ترسیم شده باشد از کتاب های با تصویرهای هنری مدرن که پیچیده و به درک بالایی نیاز دارد ارجحیت دارند و در این مناطق تاثیر بیشتری بر شناخت بصری این کودکان می گذارند.
– در پروسه خواندن با کودکان خردسال حتی می توان از کتاب های پارچه ای شروع کرد و خانواده های روستایی را نیز تشویق کرد که با دورریزهایی مانند نخ های قالی خود شخصیت های داستانی را خـلق کنند. چنین کـارهایی به خانـواده ها کمـک مـی کند از منابع اطراف خود که دورریز هم هستند به بهترین نحو استفاده کنند.
– چنانچه مروجان و کتابداران بتوانند محتوای داستان ها و سروده ها را به صورت نمایش های ساده دربیاورند و از خود کودکان و بزرگـسالان در روسـتا برای اجـرای آن اسـتفاده کنند، تجـربه هایی ارزشـمند در خاطر آن ها بـاقی می گذارند که شوق خواندن مستمر را در آن ها بوجود می آورد.
پس از آنکه گروه کودکان خردسال مورد توجه قرار گرفت، اکنون نوبت کودکانی است که به دبستان یا دوره راهنمایی پا گذاشته اند. برای هر گروه از این کودکان و نوجوانان نیز باید کارهای خاصی که در ارتباط با سن آنها است انجام داد. انتخاب کتاب متناسب با توان خواندن آنان و همچنین علائق شان یکی از دشوارترین کارهایی است که هر مروج و کتابداری باید با آن آشنا باشد. معمولاً برای این کار سازمان هایی که نقش شان حمایت از خواندن در مناطق محروم است، این کار را بوسیله کارشناسان خود در شهرها انجام می دهند. برای این گروه های سنی باید موارد زیر در نظر گرفته شود.
– زبان یا گویـش محـلی این مردم چــیست؟ اگر زبان کتـاب ها با زبان مـحاوره آن ها متفاوت اسـت، باید کوشـید
کتاب هایی را نیز انتخاب کرد که به زبان یا گویش محلی این کودکان و نوجوانان است.
– کودکان و نوجوانان روستایی بسته به این که دختر یا پسر هستند، نقش های متفاوتی در زندگی برعهده دارند. دختران در خانه کارهای خانگی مانند قالی بافی و گلیم بافی و صنایع دستی انجام می دهند تا کمک دهندة زندگی خانواده باشند و پسران نیز در کارهای بیرون از خانه مانند دامداری و کشاورزی به بزرگ تران روستا کمک می کنند. پیدا کردن زمان مناسب برای این گروه سنی که هم باید به مدرسه بروند و هم کار کنند و اضافه بر آن کتاب بخوانند، کار بسیار سختی است که تنها با مشاوره های مستمر و کار پیوسته حاصل می شود. صرف بردن صندوق کتاب و ایجاد کتابخانه سیار در این روستاها کافی نیست و باید خانواده ها را مجاب کرد بخشی از وقت کودکانی را که به کار مشغول هستند به مطالعه اختصاص دهند. این کار تنها با همدلی پیش می رود.
– همچنین کتاب هایی که برای این گروه ها انتخاب شده است، باید اضافه بر برآوردن نیازهای محلی و سنتی آن ها، دید خاصی در مورد ادبیات کودکان در منطقه و جهان به آن ها بدهد که از این قافله پیش رونده فاصله نداشته باشند و بتوانند همزمان بهترین آثاری را که در این زمینه تولید می شود، بخوانند.
– در این گروه سنی می توان کتاب هایی با تصویرهای پیچیده تر را که در سال های خردسالی از آن پرهیز می شد استفاده کرد، با این شرط که مروجان و کتابداران دربارة تکنیک های نقاشی و تصویرسازی به این گروه های سنی توضیحات مفید بدهند که سبب رشد درک تصویری آن ها شود.
– در کل باید گفت، تجربه و مهارت کار با این گروه از کودکان در مناطق دورافتاده به مروجان و کتابداران یادآوری می کنـد که سخـتی های این کار را پیش از شـروع آن در نظر داشـتـه باشـند، زیرا اســتمرار در این کار اسـت که می تواند تحولات فرهنگی را در بلند مدت در یک جامعه شکل دهد.
نوشته: طاهره فراهانی
